W listopadzie 2023 r. wejdzie w życie kilka istotnych zmian w zakresie prawa spadkowego. Nowe zasady wynikają z ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (zwana dalej jako: ustawa), która – poza określonymi wyjątkami – wejdzie w życie już 15 listopada 2023 r. Nowelizacja dotyczy kilku obszarów.
W tym celu ustawa dokonuje nowelizacji:
- ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360, z późn. zm.), dalej „k.c.”,
- ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359, z późn. zm.), dalej „k.r.o.” oraz
- ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.), dalej „k.p.c.”.
Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku
Nowelizacja prawa spadkowego nie zmienia terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku (6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania). Usunięte zostają jednak niejasności dotyczące zachowania ww. terminu. Od tej pory, do zachowania powyższego terminu, wystarczające będzie złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Zasada ta odnosić się będzie również do zachowania terminu na złożenie wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia. Istotna będzie data złożenia wniosku, a nie data przyjęcia przez sąd takiego oświadczenia. Dodatkowo, jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.
Odrzucenie spadku przez dzieci
Od 15 listopada 2023 roku procedura stanie się prostsza. Do tej pory rodzice, którzy sami zdecydowali się odrzucić niekorzystny spadek musieli uzyskać zgodę sądu rodzinnego na to, aby odrzucić go również w imieniu swoich małoletnich dzieci. Teraz, to rodzice będą mogli bez zgody sądu odrzucić spadek w imieniu dziecka, jeśli uprzednio sami go odrzucili. Zgoda sądu będzie konieczna wyłącznie w sytuacji wystąpienia konfliktu interesów, a więc wówczas, gdy np. dziecko zostanie powołane do spadku obok rodzica. W celu usprawnienia rozpoznawania spraw spadkowych, wnioski o zgodę na odrzucenie spadku będą kierowane bezpośrednio do sądu spadku.
Ograniczenie tzw. trzeciej grupy spadkobierców
Jedną z najważniejszych zmian jest modyfikacja trzeciej grupy spadkowej. Nowe przepisy zawężają krąg spadkobierców w tej grupie do dziadków, rodzeństwa rodziców spadkodawcy oraz ich zstępnych. Ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych z tzw. trzeciej grupy będzie miało zastosowanie do spadków otwartych po 15.11.2023 roku.
Niegodność dziedziczenia
Nowe przepisy rozszerzają katalog sytuacji, które pozwalają na uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami, za niegodnego dziedziczenia będzie mógł zostać uznany spadkobierca, jeżeli:
- uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
- uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
W celu przyspieszenia postępowań sądowych, znowelizowano także ustawę z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego, umożliwiając sądom pozyskiwanie danych z rejestru stanu cywilnego niezbędnych do wydania orzeczenia w sprawie. Pozyskiwanie danych z tego rejestru umożliwiono także Ministrowi Sprawiedliwości.
Przewidziano również zmianę w ustawie z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, która ma na celu dodanie w treści aktu poświadczenia dziedziczenia określenia sposobu przyjęcia spadku (podobnie jak przewidziano w proponowanym brzmieniu art. 677 § 11 pkt 4 k.p.c. w odniesieniu do postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Ustawą objęto także ustawę z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne w celu przesądzenia, iż prawo dostępu do danych z ewidencji gruntów i budynków (w postaci wypisu i wyrysu z ewidencji); w tym za pośrednictwem zintegrowanego systemu informacji o nieruchomościach – przysługuje sądom na potrzeby prowadzonych postępowań. Głównym celem nowelizacji jest rozwiązanie praktycznych problemów wynikających z dotychczasowych przepisów prawa spadkowego i zwiększenie ochrony interesów spadkobierców, a także uproszczenie i przyspieszenie prowadzenia postępowań spadkowych.
