18 października 2021 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (tzw. sygnalistów, demaskatorów) wraz z uzasadnieniem (nr w wykazie prac legislacyjnych RM – UC101). Projektowane przepisy mają na celu wdrożenie postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
Dotychczas w polskim systemie prawnym nie istniał akt prawny kompleksowo regulujący ochronę sygnalistów. Przepisy dotyczące działalności takich osób były zamieszczone w różnych regulacjach i nie były ze sobą spójne. Ponadto brakowało jednolitej i jasnej koncepcji statusu sygnalisty oraz doprecyzowania zasad, na jakich mogą oni podejmować działania.
Sytuacja ta ulegnie zmianie. W projektowanej ustawie określono warunki objęcia ochroną pracowników oraz innych osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa, a także środki ochrony tych osób.
Należy wskazać, że projekt polskiej ustawy określa szerszy zakres przedmiotowy „naruszenia prawa” niż wdrażana dyrektywa. Przepisy o sygnalistach będą miały zastosowanie nie tylko do dziedzin przewidzianych przez dyrektywę, ale również do wszystkich naruszeń prawa w odpowiadających wymienionym w dyrektywie dziedzinach prawa krajowego.
Zgodnie z projektowanymi przepisami zakazane będzie szykanowanie sygnalisty czy też podejmowanie wobec niego działań odwetowych, takich jak np. wypowiedzenie umowy o pracę. W związku z dokonaniem zgłoszenia niemożliwe będzie również wszczęcie lub prowadzenie wobec zgłaszającego postępowania dyscyplinarnego, a także postępowania w przedmiocie zniesławienia lub naruszenia dóbr osobistych. Rozwiązania te będą miały zastosowanie odpowiednio do osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązanej ze zgłaszającym.
Podkreślenia wymaga, że warunkiem otrzymania statusu sygnalisty i uprawnień z tego wynikających będzie dokonanie zgłoszenia zgodnie z zasadami wynikającymi z ustawy.
Podmioty objęte ustawą będą musiały stawić czoła wielu nowym zadaniom. Należy do nich zaliczyć m.in. ustalenie regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, który określi w szczególności wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa oraz podejmowania działań następczych. Taki regulamin będzie podlegał uzgodnieniom z zakładową organizacją związkową bądź z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy (jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa).
Ponadto konieczne będzie utworzenie i prowadzenie rejestru zgłoszeń wewnętrznych zawierającego takie kwestie jak: przedmiot naruszenia czy informację o podjętych działaniach następczych.
Za nieustanowienie wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych albo ustanowienie procedury naruszającej przepisy ustawy grozić ma kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Takiej samej karze podlegać będzie m.in. utrudnianie dokonania zgłoszenia, podejmowanie działań odwetowych wobec sygnalisty oraz świadome dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji.
Przepisom ustawy od momentu jej wejścia w życie podlegać będą podmioty sektora publicznego, a także podmioty sektora prywatnego zatrudniające co najmniej 250 pracowników. Natomiast podmioty sektora prywatnego zatrudniające co najmniej 50 pracowników będą podlegać omawianym regulacjom od 17 grudnia 2023 r.
Projekt ustawy jest obecnie przedmiotem uzgodnień międzyresortowych, opiniowania przez partnerów społecznych oraz konsultacji publicznych.
