Niedozwolone klauzule w umowach z przedszkolami i żłobkami

Rok szkolny 2023/2024 oficjalnie się rozpoczął. Rekrutacje do żłobków czy przedszkoli – także tych niepublicznych, trwają natomiast przez cały rok. Każda procedura rekrutacyjna kończy się zawarciem umowy – najczęściej o świadczenie usług dydaktyczno-wychowawczo-opiekuńczych. Do umów o świadczenie tego rodzaju usług jakie zawierane są przez przedszkola z rodzicami (opiekunami dzieci), stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę zlecenia. Umowa ta jest umową wzajemną. Jako rodzice lub opiekunowie, podpisując umowę ze żłobkiem lub przedszkolem, działamy jako konsument, placówka działa natomiast jako podmiot profesjonalny. W praktyce, w większości przypadków rodzice otrzymują do podpisania wzór umowy – najczęściej bez możliwości negocjowania jego postanowień. Konsekwencją takiego działania jest fakt, że konsumenci co do zasady nie mają możliwości kształtowania jej treści w drodze porozumienia z przedszkolem. W prawie cywilnym tego rodzaju umowy nazywamy wzorcem umowy. Zgodnie z brzmieniem art. 384 kc „wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta”.

W wyniku kontroli wzorców umownych stosowanych przez przedszkola niepubliczne, która została przeprowadzona przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, na 200 skontrolowanych podmiotów – aż w 82% przypadków (tj. 163 podmioty), stwierdzono nieprawidłowości w zakresie stosowanych przez przedszkola wzorców umów. Zakwestionowano przy tym łącznie 474 postanowienia umowne. W ocenie UOKiK, wszystkie oprotestowane postanowienia umowne stanowiły klauzule naruszające interesy ekonomiczne i nieekonomiczne konsumentów, korzystających z usług przedszkoli niepublicznych.

Niedozwolone klauzule umowne to, zgodnie z art. 385(1) kodeksu cywilnego, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione indywidualnie, kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszające jego interesy.
Postanowienia umowne, które zostały uznane za niedozwolone przez Prezesa UOKiK (a w odniesieniu do postępowań wszczętych przed 17.04.2016 r. – przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, do którego wówczas należało orzekanie w tych sprawach), można znaleźć w bazie decyzji Prezesa UOKiK bądź w rejestrze klauzul niedozwolonych.

Należy mieć jednak na uwadze, że decyzja Prezesa UOKiK, która uznaje dane postanowienie umowne za niedozwolone, odnosi skutek tylko w stosunku do przedsiębiorcy, który ją zastosował oraz wobec konsumentów, którzy zawarli z nim umowę uwzględniającą powyższą klauzulę. Fakt, że w bazie decyzji Prezesa UOKiK odnajdziemy klauzulę podobną do tej, którą stosuje nasz potencjalny żłobek lub przedszkole w przedstawionym nam wzorcu umowy nie oznacza więc, że decyzja ta będzie miała „automatycznie” zastosowanie również w naszej sprawie.

Jako przykładowe niedozwolone postanowienia umowne, które najczęściej znajdują się w umowach zawieranych z placówkami niepublicznymi, można wskazać:

1. Postanowienia, które wyłączają możliwość przedterminowego rozwiązania umowy.
2. Postanowienia pozbawiające konsumenta w całości, bez względu na przyczyny wypowiedzenia umowy, możliwości zwrotu kwoty wpłaconej tytułem wpisowego.
3. Postanowienia uprawniające przedszkole do natychmiastowego rozwiązania umowy, w przypadku opóźnienia w płatności czesnego.
4. Postanowienia dopuszczające jednostronną zmianę wysokości czesnego przez przedszkole.
5. Postanowienia uprawniające przedszkole do naliczania odsetek za opóźnienie w płatności czesnego, wyższych od maksymalnych odsetek dopuszczalnych przez prawo.
6. Postanowienia, które zobowiązują do uiszczania czesnego za okres, w którym przedszkole jest nieczynne (np. z powodu przerwy wakacyjnej).
7. Postanowienia dające placówce możliwość naliczania opłat za wyżywienie za dni, w których dziecko było nieobecne w przedszkolu.
8. Postanowienia uzależniające zawarcie umowy o świadczenie usług dydaktyczno-wychowawczo-opiekuńczych od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z powyższą umową.

W sytuacji, gdy w przedstawionym nam do podpisu wzorcu umowy ze żłobkiem lub przedszkolem znajduje się zapis, który – w naszej ocenie – można uznać za niedozwoloną klauzulę umowną, możemy podjąć następujące działania:

• W pierwszej kolejności warto podjąć próbę negocjacji z placówką i wnosić o zmianę lub wykreślenie z umowy zapisu, który stanowi niedozwoloną klauzulę umowną.
• W razie wątpliwości co do zgodności z prawem i zasadności zapisów umowy, możemy również zasięgnąć porady rzecznika praw konsumentów która jest bezpłatna lub skorzystać z bezpłatnej infolinii konsumenckiej UOKiK.
• Można również zwrócić się do Prezesa UOKiK i złożyć na piśmie zawiadomienie dotyczące podejrzenia naruszenia zakazu stosowania we wzorcach umów niedozwolonych postanowień umownych. Tego rodzaju zawiadomienie może skutkować wszczęciem przez ww. organ, tj. Prezesa UOKiK postępowania administracyjnego, które ma na celu zakazanie przedsiębiorcy – czyli w tym przypadku żłobkowi lub przedszkolu – wykorzystywania kwestionowanego postanowienia we wzorcu umowy.
• Jeśli umowa jest już zawarta i zawiera niedozwolone postanowienia wpisane do rejestru to – zgodnie z definicją określoną w kodeksie cywilnym – takie klauzule nie wiążą konsumenta z mocy prawa. Jeżeli przedsiębiorca tj. przedszkole czy żłobek nie przychyli się do tego stanowiska, należy zwrócić się z powództwem o ustalenie do sądu powszechnego – możemy podważyć wówczas dane postanowienie umowne, stanowiące niedozwoloną klauzulę umowną. W konsekwencji zostanie przeprowadzona tzw. kontrola incydentalna postanowienia umownego.

Decydując się więc na zawarcie umowy z placówką opiekuńczą warto wnikliwie przeanalizować umowę, a w razie wątpliwości co do jej postanowień, w pierwszej kolejności należy je wyjaśnić.